Οι μαθηματικοί της Θήρας «αιώνες μπροστά από την εποχή τους»

Ο Αρχιμήδης χάνει την πρωτιά
Η σπείρα του Αρχιμήδη είναι ένα είδος καμπύλης που δεν απαντάται στη φύσηΟι τοιχογράφοι που διακόσμησαν ένα κτίσμα στον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου της Θήρας φαίνεται ότι γνώριζαν στα τέλη της Εποχής του Χαλκού ένα γεωμετρικό σχήμα που περιέγραψε πρώτος ο Αρχιμήδης πάνω από μια χιλιετία
αργότερα.
Πρόκειται για τη λεγόμενη «σπείρα του Αρχιμήδη», στην οποία η απόσταση μεταξύ δύο διαδοχικών περιελίξεων παραμένει σταθερή. Αν και το σχήμα περιγράφεται από έναν απλό μαθηματικό τύπο, σπείρες αυτού του είδους «φαίνεται ότι δεν υπάρχουν στη φύση» υποστηρίζουν οι Έλληνες ερευνητές που μελέτησαν τις τοιχογραφίες.
Στην σπείρα του κελύφους των σαλιγκαριών, για παράδειγμα, όπως και στις σπείρες που μπορεί να σχεδιάσει κανείς με ένα μολύβι δεμένο σε ένα σκοινί που ξετυλίγεται γύρω από έναν κεντρικό άξονα, η απόσταση μεταξύ των περιελίξεων δεν είναι σταθερή.
Όπως αναφέρει το Nature.com, ο Κωνσταντίνος Παπαοδυσσεύς της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου μελέτησε την  3, ένα διώροφο κτίριο, κατασκευασμένο πιθανώς για δημόσιες τελετές, που ήρθε στο φως στο Ακρωτήρι της Θήρας. Η περιοχή είχε καλυφθεί από την τέφρα της καταστροφικής ηφαιστειακής έκρηξης γύρω στο 1650 π.Χ., περίπου 1.350 χρόνια πριν τον Αρχιμήδη.
Στις τοιχογραφίες προκαλεί εντύπωση μια σειρά από σπείρες διακοσμημένες με κουκκίδες, διαμέτρου περίπου 32 εκατοστών. Όπως απέδειξαν οι ο κ. Παπαοδυσσεύς και οι συνεργάτες του, οι σπείρες είναι σχεδόν τέλειες σπείρες του Αρχιμήδη, με αποκκλίσεις από την μαθηματική φόρμουλα που δεν ξεπερνούν το ένα τρίτο του χιλιοστού.
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι οι σπείρες σχεδιάστηκαν με στάμπο (στένσιλ) που αποτελείτο από έξι επιμέρους τμήματα για εύκολη μεταφορά. Το ερώτημα όμως είναι πώς κατασκευάστηκε αυτός ο οδηγός.
Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι υπάρχει ένας σχετικά απλός τρόπος να δημιουργήσει κανείς τη σπείρα χωρίς να γνωρίζει τον ίδιο τον μαθηματικό τύπο. Ένας κύκλος μπορεί να διαιρεθεί σε πολλά τμήματα απόακτινωτές γραμμές με σταθερή γωνία ανάμεσά τους, και από έναν μεγάλο αριθμό ομόκεντρων κύκλων. Μια καμπύλη που εκτείνεται από το κέντρο προς τα έξω κατά μία ακτίνα και έναν ομόκεντρο κύκλο κάθε φορά θα σχηματίσει τελικά τη σπείρα.
Αν και ακούγεται απλό, η διαίρεση ενός κύκλου σε πάνω από μερικά ίσα τμήματα είναι δύσκολη στην πράξη. Η ομάδα των ερευνητών υποστηρίζει ότι οι κουκκίδες στις σπείρες της Ξεστής 3 είναι τοποθετημένες ακριβώς πάνω στις ακτίνες ενός κύκλου που έχει διαιρεθεί σε 48 ίσα τμήματα.
Οι τοιχογραφίες δεν αρκούν βέβαια για να αποδείξουν ότι οι γεωμέτρες της Θήρας γνώριζαν το μαθηματικό τύπο του Αρχιμήδη, ή ότι είχαν τη θεωρητική γνώση για να διαιρούν κύκλους. Ωστόσο η ακρίβεια του σχεδιασμού υποδεικνύει ότι οι γνώσεις τους στη γεωμετρία ήταν πραγματικά πολύ προηγμένες.

Η έρευνα δημοσιεύεται στην επιθεώρηση Archaeometry.