Νέες έρευνες για το χαμένο προϊστορικό λιμάνι του Ακρωτηρίου Θήρας

Εικ. 1. Το δυτικό μέρος της "τοιχογραφίας του Στόλου",
όπου απεικονίζεται το προϊστορικό λιμάνι του Ακρωτηρίου.

Το Ακρωτήρι στη Θήρα αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους προϊστορικούς οικισμούς στη Μεσόγειο και από τα σημαντικότερα λιμάνια του Αιγαίου κατά την Εποχή του Χαλκού. Η μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας κατά τον 17ο π.Χ. προξένησε την καταστροφή του ακμάζοντος μινωικού οικισμού. Τα ηφαιστειακά υλικά κάλυψαν εξολοκλήρου την παραθαλάσσια πόλη και σχεδόν ολόκληρο το νησί.

Η ανάπτυξη των εμπορικών δραστηριοτήτων και της ναυσιπλοΐας στην ανατολική Μεσόγειο, προϋποθέτει, ωστόσο, την ύπαρξη ενός μεγάλου λιμενικού σταθμού, ο οποίος
απεικονίζεται χαρακτηριστικά και στην ‘τοιχογραφία του Στόλου’ που βρέθηκε στον οικισμό (Εικ. 1). Η τοιχογραφία αυτή που αποκαλύφθηκε στη Δυτική οικία, καθώς και το πλήθος των εισηγμένων αντικειμένων στα ευρήματα των ανασκαφικών ερευνών που υποδηλώνουν εμπορικές συναλλαγές, αποτέλεσαν το έναυσμα νέων γεωαρχαιολογικών ερευνών για τον ακριβή εντοπισμό της θέσης του προϊστορικού λιμανιού, ερώτημα που δεν έχει απαντηθεί από παλαιότερες αντίστοιχες ερευνητικές προσπάθειες.

Οι νέες γεωαρχαιολογικές έρευνες στο Ακρωτήρι Θήρας ξεκίνησαν τον Ιανουάριο του 2012 από ερευνητικό κλιμάκιο του Εργαστηρίου Αρχαιομετρίας ΕΚΕΦΕ ‘Δημόκριτος’ με επικεφαλής τον Διευθυντή Ερευνών-γεωλόγο Δρ. Ιωάννη Μπασιάκο και συμμετέχοντες ερευνητές, τους Δρ Κωνσταντίνο Αθανασά, γεωλόγο, και Δρ Κατερίνα Θεοδωρακοπούλου, αρχαιολόγο, σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης.

Εικ. 2. Γεώτρηση στην κοιλάδα

Κατά το χρονικό διάστημα 20-28 Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε η 1η ερευνητική γεώτρηση στην παράκτια ζώνη του αρχαιολογικού χώρου, με περιστροφικό γεωτρύπανο (auger), ενώ ταυτόχρονα διεξήχθη γεωφυσική διασκόπηση (σεισμική, ηλεκτρική, ειδικής αντίστασης) στον εσωτερικό, στον παράκτιο αλλά και στον ευρύτερο χώρο του Προϊστορικού οικισμού του Ακρωτηρίου από το Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστήμιου της Χαϊδελβέργης.

Στόχος της γεώτρησης, ήταν η διερεύνηση του υποβάθρου που υπόκειται των ηφαιστειακών αποθέσεων της Μινωϊκής έκρηξης. Σύμφωνα με προκαταρκτικά αποτελέσματα, εντοπίστηκε το υπόβαθρο, δηλαδή η επιφάνεια του αρχαίου εδάφους πριν αυτό θαφτεί οριστικά κάτω από τα υλικά της μεγάλης ηφαιστειακής έκρηξης, ενώ ταυτόχρονα ελήφθησαν δείγματα για περαιτέρω εργαστηριακές αναλύσεις (ιζηματολογικές, μικροπαλαιοντολογικές, χρονολογικές κ.ά.) που θα αποσαφηνίσουν τις συνθήκες που επικρατούσαν στο προ-Μινωϊκό περιβάλλον. Επιπλέον, οι γεωφυσικές τεχνικές επιβεβαίωσαν την ύπαρξη του υποβάθρου, ενώ η περαιτέρω ανάλυση των αποτελεσμάτων της γεωφυσικής διασκόπησης της περιοχής θα αποδώσει ακριβέστερα στοιχεία για τη μορφολογία του υπεδάφιου αναγλύφου κατά τη Μινωϊκή εποχή.

Επιπλέον, έγινε λήψη δειγμάτων παλαιοεδαφών με στόχο να χρονολογηθούν με τη μέθοδο της οπτικής φωταύγειας στο Εργαστήριο Αρχαιομετρίας του ΕΚΕΦΕ ‘Δημόκριτος’.

Εικ. 3. Σεισμική και ηλεκτρική διασκόπηση.

Ο εντοπισμός του προϊστορικού λιμένα του Ακρωτηρίου, αναμένεται να τεκμηριώσει την κομβικότητα της Θήρας στην εξάπλωση του ανατολικού Μεσογειακού πολιτισμού, μέσω της ναυσιπλοΐας και του εμπορίου. Η μέχρι σήμερα έλλειψη αυτού του τεκμηρίου επιτρέπει μόνο την πιθανολόγηση της επιρροής και αλληλεπίδρασης της Θήρας με τους πολιτισμούς της ανατολικής Μεσογείου, συνεπώς η ανακάλυψη του ‘χαμένου’ λιμανιού, θα είναι ύψιστης ιστορικής σπουδαιότητας για την αρχαιολογία του 21ου αιώνα. Η επιβεβαίωση ενός ναυτικού κόμβου με τη μεγαλοπρέπεια που απεικονίζεται στη γνωστή τοιχογραφία, θα επιτρέψει την επαναχάραξη των αρχαίων ναυτικών δρόμων κατά την Μινωική εποχή, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τη δυναμική της Θήρας στον εμπορικό και ναυτικό χάρτη της ανατολικής Μεσογείου και την αναγωγή της σε ένα από τα λίκνα του προϊστορικού κόσμου. Επιπροσθέτως, τα νέα γεωλογικά δεδομένα θα επιτρέψουν μια ακριβέστερη αποτίμηση του μεγέθους της Μινωικής καταστροφής, πληροφοριών, δηλαδή, χρήσιμων στην εκτίμηση μελλοντικής επικινδυνότητας, δεδομένης της ενεργότητας του ηφαιστείου.

Η χρηματοδότηση της έρευνας της ελληνικής συμμετοχής γίνεται από το ‘Ίδρυμα Παιδείας και Ευρωπαϊκού Πολιτισμού’, Νίκου και Λύντιας Τρίχα.