Πιέρ Ιβ Κουστώ: «Σε λίγα χρόνια ο υποβρύχιος κόσμος θα υπάρχει μόνο σε πλάνα αρχείου»

Πιέρ Ιβ Κουστώ: «Σε λίγα χρόνια ο υποβρύχιος κόσμος θα υπάρχει μόνο σε πλάνα αρχείου»
Να δημιουργηθεί στην Σαντορίνη Θαλάσσιο πάρκο

Ομιλία με θέμα το θαλάσσιο  περιβάλλον και προϋποθέσεις για την δημιουργία θαλάσσιου πάρκου στην Σαντορίνη πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 12/10/2012 στο Μπελλώνειο Πολιτιστικό κέντρο Θήρας με ομηλιτή τον Πιέρ Ιβ Κουστώ, γιό του Ζακ Ιβ Κουστώ.

Ο Ζακ Ιβ Κουστώ έμεινε στην ιστορία ως ο άνθρωπος που τελειοποίησε τη συσκευή αυτόνομης κατάδυσης και έκανε πολλές φορές το γύρο του κόσμου με το θρυλικό σκάφος «Καλυψώ», κινηματογραφώντας και γράφοντας βιβλία για τις ομορφιές του θαλάσσιου περιβάλλοντος.

Ο νεότερος γιος του, ο 29χρονος Πιερ Ιβ Κουστώ, βαδίζοντας στα χνάρια του πατέρα του, πρωτοπορεί, χρησιμοποιώντας τα «όπλα» που του προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία.

Όπως γνωρίζουμε ο 29χρονος Κουστώ είναι ο ιδρυτής ενός διαδικτυακού οργανισμού, του Cousteau Divers, ο οποίος λειτουργεί ως βάση δεδομένων θαλάσσιων καταγραφών. Μέσω αυτού, όσοι αγαπούν τη θάλασσα μπορούν να καταθέσουν τις παρατηρήσεις τους και τα στοιχεία που συλλέγουν, έτσι ώστε να υπάρχει μια συνεχής ροή πληροφόρησης, η οποία
μπορεί να αξιοποιηθεί για την προστασία του περιβάλλοντος.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της δραστηριότητας του οργανισμού είναι η διαδικασία καταγραφής της βιοποικιλότητας στη Μεσόγειο, αλλά και των ανθρωπογενών κυρίως απειλών που δέχεται. Όπως αναφέρει ο Πιερ Ιβ Κουστώ, η υπεραλίευση, η μόλυνση αλλά και η έλλειψη κοινών πολιτικών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έχουν δημιουργήσει ένα ασφυκτικό πλαίσιο. «Αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, σε λίγα χρόνια θα βλέπουμε τον υποβρύχιο κόσμο μόνο σε πλάνα και φωτογραφίες αρχείου»,

Τα επίπεδα ιχθυομάζας στις Κυκλάδες είναι από τα χαμηλότερα σε όλη τη Μεσόγειο και παγκοσμίως, επιβεβαιώνουν έρευνες.

Ο ΠΙΕΡ ΚΑΙ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟΥ (πηγή: Kαθημερινή)

Τέλη δεκαετίας του '70, ο Ζακ-Υβ Κουστό γύριζε στη Σαντορίνη ντοκιμαντέρ για τη χαμένη Ατλαντίδα. Τριάντα χρόνια μετά, ο Πιερ Υβ επισκέφτηκε το νησί, βούτηξε στα νερά του και πήρε τα «αστέρια» του ως εκπαιδευτής καταδύσεων. «Τον ερωτεύτηκα τον τόπο», λέει. Η ιδέα για τη δημιουργία ενός θαλάσσιου πάρκου προέκυψε ως φυσική συνέχεια. Τέλη Αυγούστου του '11, κι ενώ είχε ήδη εμπλακεί ενεργά στη θαλάσσια προστασία με το ντοκιμαντέρ «Μυστικά της Μεσογείου» για το National Geographic, ο Πιερ επέστρεψε στη Σαντορίνη, για να εναποθέσει στο βυθό μία πλάκα εις μνήμην του πατέρα του, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή του. «Τώρα η μπάλα είναι στο γήπεδό μου», έγραφε στο blog του. «Πρέπει να παρουσιάσω μια εμπεριστατωμένη μελέτη για ένα θαλάσσιο πάρκο. Πού να γίνει, πώς να προστατευτεί από τη λαθραλιεία, πώς να γίνει οικονομικά βιώσιμο. Το σχέδιο πρέπει να περιλαμβάνει όλους τους «παίκτες»: ψαράδες, λεμβούχους, θαλάσσια ταξί, εκπαιδευτές κατάδυσης, τουριστικά γραφεία. Ολοι πρέπει να παίξουν το ρόλο τους και να δρέψουν τα οφέλη. Μέσα σε πέντε χρόνια προστασίας, η Σαντορίνη μπορεί να γίνει ένας από τους κορυφαίους καταδυτικούς προορισμούς στη Μεσόγειο».

«Η κεντρική ιδέα είναι να προστατεύεις τα ψάρια, για να έχεις περισσότερα. Το οικονομικό όφελος θα προέλθει όχι μόνο από τις καταδύσεις, αλλά και από τις υποβρύχιες περιηγήσεις με αναπνευστήρα, το καγιάκ, τις ξεναγήσεις με βάρκες γυάλινου πυθμένα και, φυσικά, από το ψάρεμα στις γύρω περιοχές», λέει ο Πιερ, που παρομοιάζει το βυθό της Σαντορίνης με μια εκπληκτική σκηνή θεάτρου που της λείπει η ζωή. «Εχει ηφαιστειογενείς σχηματισμούς, υποβρύχιες σπηλιές και σχισμάδες, ένα σκηνικό μοναδικό. Αλλά, πού είναι οι ηθοποιοί; Πού είναι τα ψάρια; Εχουν χαθεί…»

Ο Κουστό, ο οποίος εχρίσθη το 2011 πρέσβης Καλής Θέλησης της IUCN (Διεθνής Ενωση Προστασίας της Φύσης), μπαίνει στον… αυτόματο όταν μιλάει για τα θετικά των θαλάσσιων καταφυγίων. Αυτήν τη φορά, απευθύνεται σε μια χώρα που βιώνει βαθιά κρίση και έχει, μοιραία, άλλες προτεραιότητες. «Δεν ζω εδώ, δεν γνωρίζω τι περνάτε. Ακούω ιστορίες, βλέπω ειδήσεις, διαβάζω εφημερίδες… Δεν δικαιούμαι να μιλάω για τα προβλήματά σας. Απλώς, έρχομαι με ένα μήνυμα θετικό, με μία πρόταση που μπορεί να έχει χειροπιαστά αποτελέσματα και να δώσει ελπίδα για το μέλλον. Είμαι σίγουρος ότι ειδικά η Ελλάδα, και η Σαντορίνη, μέσα στην απελπισία της κρίσης, μπορεί να κάνει ένα βήμα μπροστά και να δώσει παράδειγμα γενναιότητας και ελπίδας».

Το σημαντικό για τον Κουστό είναι να καταστήσει σαφές πως το θαλάσσιο πάρκο δεν είναι «δικό του» σχέδιο, αλλά ανήκει στους κατοίκους του νησιού. «Εμείς, ως οργανισμός, φέρνουμε ειδικούς, εκπονούμε μελέτες, βοηθάμε στην οργάνωση και τη συγκέντρωση πόρων έως ότου η προστατευόμενη ζώνη νομοθετηθεί. Το κάνουμε γιατί πιστεύουμε ότι τέτοιες, τοπικού χαρακτήρα πρωτοβουλίες, που ξεκινούν από τη βάση και όχι με αποφάσεις της κεντρικής εξουσίας, μπορούν να κάνουν τη διαφορά».

ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΕΝΑ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΑΡΚΟ

Ερευνα σε 124 θαλάσσια καταφύγια σε 29 χώρες έδειξε κατά μέσον όρο 21% αυξημένη βιοποικιλότητα, 28% μέσο μέγεθος των οργανισμών, 166% πυκνότητα ατόμων ανά κυβικό μέτρο και 446% βιομάζα (κιλά ανά εκτάριο). Παντού αυτά μεταφράζονται σε αυξημένο εισόδημα για την τοπική κοινωνία. Γιατί τότε η ιδέα δεν είναι πιο διαδεδομένη; Το πρόβλημα -όχι μόνο στη χώρα μας- είναι ότι τα θαλάσσια οικοσυστήματα κατά κανόνα παραδίδονται στον μονοδιάστατο και, από ένα σημείο και μετά, ανελέητο ανταγωνισμό της αλιείας. Επιπλέον, το ελληνικό παράδειγμα του πάρκου της Αλοννήσου δεν είναι το πλέον επιτυχημένο, ώστε να βρει μιμητές. Είκοσι χρόνια πριν, όταν ξεκινούσε το εγχείρημα, «μόνο ξύλο δεν έπεφτε» με την τοπική κοινωνία, μου είχαν πει οι Παναγιώτης Δενδρινός και Βαγγέλης Παράβας της ΜΟm, της οργάνωσης για την προστασία της μεσογειακής φώκιας. Ιδρύθηκε φορέας, εισέρρευσαν χρήματα ευρωπαϊκά, οργανώθηκε σύστημα φύλαξης, οι ντόπιοι αγκάλιασαν την προσπάθεια, αλλά θεαματικά αποτελέσματα δεν ήρθαν, ούτε σε περιβαλλοντικό ούτε σε κοινωνικό - οικονομικό επίπεδο. Η περιοχή δε είναι τόσο μεγάλη (κάπου 2.200 τετραγωνικά χιλιόμετρα) που η αποτελεσματική φύλαξή της χωρίς τέλεια οργάνωση και αυτοχρηματοδότηση είναι πρακτικά αδύνατη. «Εχεις σκάφη χωρίς να διασφαλίσεις χρήματα για καύσιμα, έχεις φύλακες χωρίς αρμοδιότητες να ρίχνουν πρόστιμα, έχεις περιοχή απαγόρευσης του ψαρέματος (τα 438 τετραγωνικά χλμ. στη νήσο Πιπέρι), αλλά όχι τρόπο να εμποδίσεις τον πρώτο επιτήδειο που θα ψαρέψει λάθρα, λείπουν οι συνέργειες. Μια μεσοβέζικη κατάσταση, με το θαλάσσιο πάρκο να αποδίδει το 30% των δυνατοτήτων του. Λίγο να χαλαρώσεις, μπορεί να γκρεμιστεί η προσπάθεια ετών».

Αυτά είναι λάθη που πρέπει να αποφευχθούν στη Σαντορίνη - και ο Κουστό με τους συνεργάτες του το γνωρίζουν. «Το εγχείρημα ενός θαλάσσιου πάρκου είναι πολύ δαπανηρό, ώστε κάποιος να το χρηματοδοτεί εφ' όρου ζωής», λέει. «Οσο πιο μεγάλο είναι, τόσο πιο δύσκολα προστατεύεται. Καλύτερα να ξεκινάς από κάτι μικρό, να αποκομίζεις τα οφέλη, να προχωράς παρακάτω. Οι θαλάσσιες προστατευόμενες ζώνες είναι μια επιχείρηση που μπορεί να αποφέρει κέρδη σε όλους τους εμπλεκομένους. Aρκεί να επιλέξεις την κατάλληλη περιοχή, να βρεις τη χρυσή τομή ανάμεσα στην προοπτική αναγέννησης της θαλάσσιας ζωής και την τουριστική ανάπτυξη», επισημαίνει.

Και τι μπορεί να εγγυηθεί την επιτυχία; «Τίποτα! Είμαστε εδώ με τις προτάσεις μας, με τους ειδικούς, με τους ανθρώπους της Σαντορίνης, υποσχόμαστε να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας, ελπίζουμε... Αλλά, στο τέλος της ημέρας, δεν υπάρχουν εγγυήσεις». Υπάρχει μόνο η βεβαιότητα πως η Σαντορίνη μπορεί να γίνει πρωτοπόρος στις Κυκλάδες και να αποδείξει ότι οι έξυπνες λύσεις είναι πιο επικερδείς για την κοινωνία από τις απελπισμένες, όπως το ψάρεμα με δυναμίτη.

ΚΑΤΑΔΥΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΛΝΤΕΡΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΖΑΒΟΣ

Ο Πιερ, οι επιστήμονες, οι φίλοι του από το Navy's Waterworld Dive Centre στο Καμάρι ξεκινούν για κατάδυση στην παραλία του Ακρωτηρίου, στην Καλντέρα, σε μια από τις τοποθεσίες που προτείνουν οι αλιείς για πάρκο. Θα φτάσουν τα 25 - 30 μέτρα βάθος. Περιμένοντας στην παραλία την παρέα να επιστρέψει, κουβεντιάζω με τον Πέτρο Νικολαΐδη, επαγγελματία δύτη, που είχε θητεύσει και στο θρυλικό «Καλυψώ» σε αποστολές με τον πατέρα Κουστό. Μου μιλάει για γύλους και κατσούλες και λιβάδια ποσειδωνίας, για υποβρύχια ναυάγια και ίχνη προϊστορικών οικισμών που είχαν ζωή τότε που η στάθμη της θάλασσας ήταν τόσο χαμηλά που μπορούσες να περπατήσεις από την Πάρο ώς τη Νάξο, για το πώς η υψηλή διατροφική αξία των ψαριών και το φυσικό όριο της θάλασσας έπαιξαν το ρόλο τους στο ν' αναπτύσσουν τα νησιά μοναδικούς πολιτισμούς… Και για το πώς το Αιγαίο κρύβει τέτοιο πλούτο, που μπορεί να εξελιχθεί στα δικά μας Γκαλάπαγκος, ένα μοναδικό στον κόσμο κέντρο έρευνας, αναψυχής, θαλάσσιας ζωής. «Αν το αξιοποιήσουμε σωστά, σε πέντε χρόνια μπορεί να έχουμε βγει από την κρίση… και να τρώμε κι εμείς κάνα ψαράκι».

Η εξόρμηση αποκαλύπτει «ένα τυπικό μεσογειακό θαλάσσιο οικοσύστημα με πολλά είδη ζωής, ποσειδωνία, σφουγγάρια, αχινούς, εξαιρετικό από καταδυτική άποψη, κοντά στην ακτή, με καθαρά νερά, ορατότητα 20 μέτρων και πολλά «αξιοθέατα» σε μια διαδρομή 40 μόλις λεπτών», λέει ο δρ Γκάθο. Η ομάδα είδε ροφούς, λούτσους, κωλοχτύπες, έναν σπάνιο «μπλε» αστακό, σαργούς και κτενοφόρα, αυτά τα ζελατινώδη ασπόνδυλα πλάσματα της θάλασσας που αποτελούν δείκτη υγείας του οικοσυστήματος. «Είναι εμπειρία να κάνεις κατάδυση με τον Κουστό», λέει ο Ραΐντ, συριακής καταγωγής, master diver στη σχολή. Tι εννοεί; «Εχει στυλ, ρε παιδί μου… Το πώς κινείται κάτω απ' το νερό… Σαν να είναι στο στοιχείο του».

Η επίσκεψη στη Σαντορίνη αποδείχτηκε… τυχερή. Δύο μέρες μετά, ο Πιερ έλαβε απάντηση από το Ιδρυμα Νιάρχου, το οποίο ενέκρινε δωρεά για την ανάπτυξη της θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής. «Τα σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη από το πρόγραμμα και, ταυτόχρονα, η ενίσχυση της τοπικής οικονομίας μέσω της προσέλκυσης ακόμα μεγαλύτερου αριθμού επισκεπτών σε ένα νησί ήδη γνωστό για τη φυσική του ομορφιά, ήταν μερικοί από τους λόγους που μας οδήγησαν σε αυτήν τη συνεργασία», μου γράφουν. «Σε μια κρίσιμη χρονική συγκυρία, και παρά το γεγονός ότι η προσοχή μας στρέφεται κυρίως σε προγράμματα ανακούφισης όσων έχουν εντονότερα πληγεί από την κρίση, προσπάθειες οι οποίες συμβάλλουν στη δημιουργία καλύτερων προϋποθέσεων για το μέλλον είναι σημαντικές και αξίζουν την υποστήριξή μας». Το mail μού φέρνει στο μυαλό μια κουβέντα του Πέτρου Νικολαΐδη. «Η διαφορά στην πρωτοβουλία του Κουστό για το θαλάσσιο πάρκο στη Σαντορίνη είναι ότι έχει ένα όνομα γνωστό σε όλο τον κόσμο, μπορεί να κινήσει νήματα, να κάνει τη διαφορά. Αν τα έλεγα π.χ. εγώ, ποιος θα με άκουγε…»

ΠΟΥ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΤΟ ΠΑΡΚΟ;

Η αρχική πρόταση συντάχθηκε με τη συνδρομή του Ισπανού υδροβιολόγου του National Geographic Society Ενρικ Σαλά, ενός από τους πιο δραστήριους υπέρμαχους των προστατευόμενων θαλάσσιων ζωνών στον κόσμο, και της Συλβέν Γιακουμή, του Τμήματος Θαλάσσιων Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, η οποία, στο πλαίσιο του διδακτορικού της, είχε πραγματοποιήσει δειγματοληψίες περιμετρικά του νησιού, ανά διαστήματα 5 χιλιομέτρων. Μεταξύ των 27 ειδών ψαριών που εντοπίστηκαν, οι ανώτεροι θηρευτές όπως ο μεσογειακός ροφός αποτελούσαν αμελητέα ποσότητα, μόλις το 1% της συνολικής βιομάζας, ενώ σπάροι και σαργοί ήταν το σαρκοβόρο είδος με τη μεγαλύτερη παρουσία στη βιομάζα (23%).

Η τοποθεσία με τη μεγαλύτερη βιομάζα ήταν στην περιοχή του Εξωμύτη (κοντά στη Βλυχάδα), με δεύτερη την Περίσσα και, εντός της Καλντέρας, την Οία και το Ημεροβίγλι να ακολουθούν. Δεν είναι όμως τα ψάρια το μοναδικό κριτήριο. «Η περιοχή ανάμεσα στο Καμάρι και την Περίσσα εμφανίζει σχετικά υψηλή βιομάζα, ένα ωραίο δάσος του φύκους κυστόσειρα, που αποτελεί οικοσύστημα πολλών ειδών, και ποσειδωνία.

Η εναλλακτική τοποθεσία που προτείνουν οι αλιείς έχει χαμηλότερη βιομάζα ψαριών, αλλά ένα θαυμάσιο λιβάδι ποσειδωνίας. Σε κάθε περίπτωση, χρειάζονται περισσότερες μελέτες. Κατά τη γνώμη μου, και οι δύο περιοχές είναι εξίσου σημαντικές και ιδανικά θα έπρεπε να προστατευτούν», μου γράφει η δρ Γιακουμή. «Η τοποθεσία ανάμεσα στο Καμάρι και την Περίσσα είναι η πρώτη που προτείνεται, γιατί επιτυγχάνει τη χρυσή τομή ανάμεσα στη δυναμική αναγέννησης της θαλάσσιας ζωής, την ευκολία περιφρούρησης και την ώθηση στον καταδυτικό τουρισμό που θα μπορέσει να φέρει γρηγορότερα οικονομικά οφέλη», εξηγεί ο Κουστό. «Εχεις καταδυτικά κέντρα, ναυαγοσώστες, ορατότητα από την ακτή και τους οικισμούς, συχνή διέλευση θαλάσσιων ταξί και τουριστικών σκαφών, που καθιστούν εξαιρετικά δύσκολο να μπει κάποιος να ψαρέψει παράνομα. Αν αυτά συνδυαστούν με θερμικές κάμερες που θα παρακολουθούνται από κάποιον φύλακα τις νύχτες ή τη χειμερινή περίοδο, τότε ο έλεγχος διευκολύνεται».